[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Psychopatologia \ycia codziennego (1901);t) popularność jej trwa do dzisiaj. Freud rozpatruje
w niej motywy naszych omyłek językowych - w mowie i w piśmie, zapominania,
przypadkowych niezręczności w ujmowaniu przedmiotów do ręki i innych chybionych
czynności itd. Rozwa\ania dotyczące podawanych przez niego przykładów bardzo trudno
przetłumaczyć, zwłaszcza te partie tekstu, w których przedstawia podświadome motywy
przypuszczalnie wchodzące w danym przypadku w grę, poniewa\ wyjaśnienia tę obejmują
nieraz grę słow., a tej nie sposób oddać w przekładzie. Tak więc nie mo\na tutaj czynić
tłumaczom zarzutu z tego, \e nie wszystkie subtelności analiz Freuda udało im się przekazać.
Mo\na by jednak oczekiwać, \e uczynią wszystko, by uniknąć błędów, jeśli tylko da się ich
uniknąć. Wydawałoby się, \e sam temat ksią\ki uwra\liwi ich na to, i\ mogą popełniać
omyłki przekładowe pod wpływem motywów podświadomych.
Tytuł ksią\ki przeło\ono na angielski właściwie, poza pierwszym słowem. Gdyby
angielska wersja tytułu była poprawna, oryginał musiałby brzmieć Die Psychopathologie des
Alltagslebens i byłby to bardzo dobry tytuł niemiecki, treściwy, prosty, zgody z duchem
niemczyzny, trafny. Nie w taki jednak sposób Freud zatytułował swoja ksią\kę; jego tytuł
brzmi: Zur Psychopathologie der Alltagslebens. Niemieckie słowo zur to często u\ywana,
ściągnięta forma od zu der (to the) [nie ma odpowiednika polskiego; do lub z plus rodzajnik].
W takich kontekstach zur to wyra\enie eliptyczne, zastępujące zwrot przyczynek do... czy
rozwa\ania nad... [w polskich tytułach tez: Z zagadnień...]. Najwłaściwszym przekładem
byłoby: O.... Tak więc poprawny przekład tego tytułu brzmiałby On the Psychopathology of
Everyday Life [O psychopatologii \ycia codziennego] - i byłby to bardzo dobry tytuł
angielski. Być mo\e tłumacze angielscy w swoim tytule The Psychopathology of Everyday
Life chcieli dąć tytuł tak prosty, treściwy i krotki, jak to tylko mo\liwe, choć The jest tylko
odrobinę krótsze od On the. Jednak nawet je\eli takie były ich motywy, nie mogły one
wchodzić w grę przy identycznym przekształceniu podtytułu, który w oryginale brzmi: Uber
Vergessen, Versprechen, Vergreifen, Aberglaube und Irrtum [O zapominaniu, omyłkach w
mowie, chybionym ujmowaniu przedmiotów w rękę, przesadach i błędach]. Tłumacze nie
zmienili pierwszego słowa podtytułu, ale je po prostu opuścili. Dali: Forgetting, Slips of
Tongue, Bungled Actions, Superstitions and Errors [Zapominanie, przejęzyczenia, chybione
czynności, przesady i omyłki]. Freud mógł był u\yć równie\ w głównym tytule przyimka
uber, a nie zur. Skoro zdecydował się na u\ycie tych dwu słow., to jest rzeczą jasną, \e starał
się w ten sposób- niejako po dwakroć - powiadomić czytelnika, \e w ksią\ce tej znajdzie
jedynie pewne rozwa\ania dotyczące wskazanej dziedziny spraw, ale w \adnym razie nie jest
to skończony, autorytatywny traktat.
Forma nadana tytułowi i podtytułowi w przekładzie angielskim przekazuje pewność,
gdy tymczasem Freud wolał wyrazić w jakiejś mierze wahanie. Właśnie dzięki temu łatwiej
czytelnikowi śledzić jego wywody, bli\sze mu się stają przedstawiane przez Freuda próby
zrozumienia pewnych zjawisk, czuje on, ile tu jest borykania się z trudnymi problemami,
wysiłku, aby je rozwikłać. Jeśli czytelnik będzie miał w tym czy innym momencie jakieś
wątpliwości, wcale nie będzie musiał być natychmiast przekonany i ułatwi mu to emocjonalna
akceptacje tego, co czyta. Angielska wersja tytułu i podtytułu nie stwarza tego rodzaju więzi
emocjonalnej między autorem a czytelnikiem. W jej świetle Freud wydaje się o wiele bardziej
autorytatywny - na przekor jego intencjom. To, co chciał on tutaj przekazać owym zur i uber,
wyra\ał często o wiele pełniej w innych kontekstach. Na przykład kiedyś w rozmowie
zauwa\ył, \e nie nale\y sądzić, jakoby wartość odkryć i pojęć psychoanalitycznych była
ostatecznie ustalona, bo przeciwnie, to dopiero początkowe stadium ich wypracowywania i
trzeba jeszcze wiele czasu, by mogły się rozwinąć, dzięki wielokrotnemu sprawdzeniu i
potwierdzeniu.10) Ostro\ność taka i poczucie, \e daleko tu jeszcze do pewności, przystoi
szczególnie ksią\ce poświeconej omyłkom popełnianym nie z braku wiedzy czy umiejętności,
ale dlatego, \e w czynności nasze wdają się procesy nieświadome. Zgodnie z przekonaniem
Freuda, z samej natury rzeczy nie mo\na poznać wszystkiego, co wchodziło w grę przy
popełnieniu jakiejś omyłki, poniewa\ nieświadomość ma charakter niejednoznaczny i
wielowarstwowy, jest zbyt chaotyczna, przepełniona sprzecznościami, trudno o jej jasny
obraz.
W podtytule Freud wymienił pięć grup czy przykładów owych pomyłek, które skłonni
jesteśmy popełniać, gdy stajemy się igraszka naszej nieświadomości. Określenia trzech z nich
oddane zostały w tłumaczeniu angielskim najwierniej jak mo\na: forgetting [zapominanie],
superstitions [przesady] i errors [błędy]. Slips of tongue jako odpowiednik niemieckiego
Versprechen mo\na przyjąć, ale wyra\enie angielskie z lekka sugeruje, \e to sam język (w
sensie organu cielesnego) jest odpowiedzialny za tę omyłki. Lapse [uchybienie] byłoby tu
lepsze. Według OED lapse to poślizgniecie się w pamięci, mowie czy piśmie; niewielki błąd.
Sam Freud, omawiając niektóre przykłady, posłu\ył się słowem łacińskim lapsus, od którego
pochodzi angielskie lapse. Gdyby Versprechen przetłumaczyć jako lapse, miałoby to jeszcze
inna zaletę: wywoływałoby skojarzenie z odcieniem znaczeniowym tego słowa wią\ącym się
ze znalezieniem się ni\ej, z upadkiem - z czegoś wy\szego (czym tutaj jest świadomość) w
coś ni\szego. O tym, \e przejęzyczenie nie jest tu najlepszym odpowiednikiem, świadczy te\
fakt, \e najczęściej mówi się potocznie o omyłce psychoanalitycznej, a nie o przejęzyczeniu
psychoanalitycznym.
Aadnie by było, gdyby tłumacze okazali się wra\liwi na to, w jaki sposób Freud
powiązał główne sprawy rozwa\ane w ksią\ce, posługując się na ich określenie słowami
mającymi ten sam przedrostek ver (znaczący w angielskim mis-): Vergessen, Versprechen,
Vergreifen. Wskazuje to jasno, \e we wszystkich trzech przypadkach chodzi o takie samo
[ Pobierz całość w formacie PDF ]