[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Chrystusem na wieki"127. W Ewangelii Tomasza, słynnym apokryfie gnostyckim,
poszukiwanie perły symbolizuje duchowy dramat upadku człowieka i jego
zbawienia. Pewien Ksią\ę ze Wschodu przybywa do Egiptu, by tam szukać Perły
strze\onej przez straszliwego wę\a. Aby ją otrzymać, Ksią\ę musi wyjść
zwycięsko / kilku prób inicjacyjnych. Udaje mu się to tylko dzięki pomocy
ojca, Króla Królów, będącego gnostyckim wyobra\eniem Ojca niebieskiego128.
Symbolika tego tekstu jest dość zło\ona: perła wyobra\a z jednej strony duszę
ludzką, strąconą do świata ciemności, z drugiej zaś samego Zbawionego
Zbawcę". Uto\samienie człowieka z perłą pojawia się w licznych tekstach
manichejskich i mandejs-kich. śyjący Duch bez walki owładnął Pierwszym
Człowiekiem jak perłą wydobytą z morza"129. Zwięty Efrem porównuje tajemnicę
chrztu z perłą, w której posiadanie nie mo\na nigdy wejść ponownie: tak\e
poławiacz pereł wydobywa perłę z morza. Zanurzcie się (przyjmijcie chrzest),
wydobądzcie z wody tę czystość, która tam się kryje, perłę... koronę
boskości"130.
Przy innej okazji, rozprawiając na temat ascetów ' mnichów, święty Efrem
porównuje ascezę do powtórnego chrztu": tak jak poławiacz pereł musi nago
wskoczyć do oceanu i znalezć drogę pomiędzy potworami morskimi,
122 Zob. Pauly-Wissowa, hasło Margaritai, col. 1692.
123 H. Usener, Die Perle. Ans der Geschichte eines Bildes, w-
Theologische Abhandlungen C. von Weizsacker... gewidmet, ^
burg im Breisgau 1892, s. 201-213; C.-M. Edsman, Le Bapte'
de feu, Leipzig-Uppsala 1940, s. 190 i nast. ls.
f24 Relacja z ksiÄ…\ki Edsmana w: Svensk Teologisk Kvan. krift", t.
XVII/1945, s. 228-233; zob. Widengren, Mes°Pot""isChe elements in manicheism,
dz. cyt, s. 119; ten\e, Der i s_ Hintergrund der Gnosis, Zeitschrift
fur Religion- und ue geschichte", t. IY/1952, (s. 97-114), s. 113.
125 Edsman, Le Bapteme de feu, dz. cyt., s. 192 i nast-
126 Przeło\ył ks. Jan Drozd. Biblia Tysiąclecia.
Homilie XXIII, 1; tekst cytowany i przetłumaczony przez ^mana, Le Bapteme de
feu, dz. cyt., s. 192-193.
- A. Hilgenfeld, Der Kónigssohn und die Perle, Zeitschrift
"!r wissenschaftliche Theologie", t. XLVII/1904, s. 219-249;
s 'J5eitzenstein, Das iranische Erlósungsmysterium, Bonn 1921,
c' *" ' nast. (dzieło podstawowe); Edsman, Le Bapteme de feu, dz.
] " ' Przypis 4 na s. 193; Widengren, Der iranische Hintergrund e''29G"
cyt., s. 105 i nast.
fet . Ph°laia, s. 85, cytowane przez Edsmana, Le Bapteme de " W, s. 195.
cyt rnze' cytowane przez Edsmana, Le Bapteme de feu, dz.
Obrazy i symbole
176
i Z°b. Eliade, Traktat..., dz. cyt., s. 185-211.
i na§° wchodzÄ… pomiÄ™dzy ludzi tego Å›wiata"131. tea symbolizmem
nagości mo\na w tym tekście odczytit3luzJe do potworów morskich, które czyhają
na katech*na podczas zanurzenia w wodzie chrztu132. Gno-za jest .ukryta" i
trudno osiągalna; droga zbawienia jest naje\oii trudnościami. Perła
symbolizuje to wszystko, a nawtljeszcze więcej; jej pojawienie się w świecie
doczesf1 Jest cudowne, jej obecność pośród istot upadłych jei paradoksalna.
Perła to poznawalna zmysłowo tajemnntranscendencji, przejaw obecności Boga w
Kosmosie, feieki gnostycyzmowi i teologii chrześcijańskiej ten pralny symbol
rzeczywistości i śycia-bez-Zmierci nabywiwwych znaczeń, którymi są:
nieśmiertelna dusza, Zbawiny Zbawca", Chrystus-Król. Podkreślmy raz jeszcze
ciętość istniejącą pomiędzy poszczególnymi znaczeniami perły, od tych
najdawniejszych i najbardziej podstanwych, po bardziej zło\one symbolizmy,
wypracowane arówno przez myśl gnostycką, jak i ortodoksyjną.
feu
131 T«e, cytowane przez Edsmana, Le Baptćme dz. cyt.,s!98.
132 Zd, następny rozdział, s. 181 niniejszego tomu.
Rozdział V
SYMBOLIZM i HISTORIA
Chrzest, potop i symbolizmy akwatyczne
Spośród kilku przedstawionych przez nas wcześniej grup symboli związanych z
symbolizmem akwatycznym ostatnia jest niewÄ…tpliwie najszersza i najbardziej
zło\ona. Jej strukturę próbowaliśmy opisać w jednej z naszych wcześniejszych
prac, do której pozwalamy sobie odesłać czytelnika1. Znajdzie on tam
najistotniejsze elementy opisu hierofanii akwatycznych, jak równie\ analizę
symbolizmu, któremu są one przyporządkowane. Tutaj ograniczymy się do
przytoczenia tylko kilku najistotniejszych cech tej grupy symboli.
Wody symbolizują wszelką potencjalność. Są onefons et origo rezerwuarem
wszystkich mo\liwych postaci 'sinienia: poprzedzajÄ… ka\dÄ… formÄ™ i stanowiÄ… p o
d -*alinę jakiegokolwiek procesu stwarzania świata. Najdoskonalszym obrazem
dzieÅ‚a stworzenia jest Wyspa, na-§le wyÅ‚aniajÄ…ca siÄ™" poÅ›ród wód. Natomiast
zanurzenie Wodzie oznacza regres do pierwotnego stanu bezforem-°sci, powrót do
stanu preegzystencji pozbawionej kształ-.*" Wynurzenie powtarza kosmogoniczny
akt wyłonienia ? rorrn; zanurzenie równoznaczne jest z ich zniwecze-to- Stąd
symbolizm Wód wią\e się zarówno ze Zmier-**> Jak i z Odrodzeniem. Kontakt z
wodÄ… daje zawsze
Symbolizm i historia
179
178
Obrazy i symbole
mo\liwość regeneracji: z jednej strony dlatego, \e rozpuszczeniu następują
ponowne narodziny", z drugiej zaś dlatego, \e zanurzenie pomna\a potencjał
\yciowy i zapładnia. Kosmogonii akwatycznej na poziomie antropologii
odpowiadają hylogenie, wierzenia, zgodnie z którymi rodzaj ludzki powstał z
Wód. Potopowi czy okresowym zalaniom kontynentów (mity typu Atlantyda")
odpowiada w odniesieniu do indywidualnego człowieka
powtórna śmierć" duszy ( wilgotność" i leimon Piekieł itd.) oraz śmierć
inicjacyjna poprzez chrzest. Ale zarówno na poziomie kosmologii, jak i
antropologii zanurzenie w Wodzie wiÄ…\e siÄ™ nie tyle z ostatecznym
zniszczeniem, ile z chwilowym powrotem do nieokreśloności, po którym następuje
ponowne stworzenie, rodzi się nowe \ycie lub nowy człowiek, w zale\ności od
tego, czy chodzi o aspekt kosmiczny, biologiczny czy soteriologiczny. Z punktu
widzenia struktury potop" mo\e być przyrównywany do chrztu", a libacja
pogrzebowa do obrzędów obmywania noworodków lub do wiosennych kąpieli
rytualnych, które zapewniają zdrowie i płodność.
Wszędzie tam, gdzie występują w kontekście religijnym, Wody zarazem
oczyszczajÄ…ce i odradzajÄ…ce
mają niezmienną funkcję: dezintegrują, niweczą formy, obmywają z grzechów".
Niezdolne do przekroczenia własnych uwarunkowań, to znaczy do zaistnienia w
formach, mają poprzedzać Dzieło Stworzenia i wchłaniać je. Wody nie mogą wyjść
poza stadium potencjalności, zarodków, utajenia. Wszystko, co jest formą,
przejawia siÄ™ ponad Wodami, oddzielajÄ…c siÄ™ od nich. Za to po owy oddzieleniu,
po wyjściu ze stadium potencjalności, wsze forma" zaczyna podlegać prawom
Czasu i śycia: zaczy mieć granice, uczestniczy w powszechnym przeznaczeń >
podlega historii, wreszcie podupada i na koniec traci substancjÄ™, chyba \e
dostÄ…pi regeneracji przez okreso
J
zanurzanie siÄ™ w Wodach, powtarzajÄ…ce potop
kosmogoniczne następstwa. Rytualne obmywania
. czenia z u\yciem wody majÄ… na celu gwaÅ‚towny p°w
i o°
pozaczasowego momentu (in illo tempore) stworzenia świata; są one symbolicznym
powtórzeniem narodzin świata lub nowego człowieka".
[ Pobierz całość w formacie PDF ]